Ժառանգության վերաբերյալ հաճախ տրվող հարցեր: Մաս1

Հարց 1. Ո՞րն է ժառանգության հասկացությունը:
        Ժառանգության հետ կապված իրավահարաբերությունները կարգավորվում են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 70-79 գլուխներում ներառված նորմերով: Քաղաքացիական օրենսգրքով նախատեսված չլինելու դեպքերում, ժառագությանը վերաբերող որոշ հարաբերություններ կարող են կարգավորվել նաև այլ օրենքներով:
Ժառանգության հասկացությունն անխզելիորեն կապվում է անձի մահվան և մահացածին պատկանող սեփական գույքի և այլ նյութական արժեքների, այդ թվում նաև մտավոր սեփականության ճակատագրի որոշման հետ: Դա նաև անձի սեփականության իրավունքի իրականացման ձևերից մեկն է:
    Նկատի պետք է ունենալ, որ քաղաքացու մահը հիմք չէ մահացածի սեփականության իրավունքը դադարած համարելու համար: Մահացածի սեփականության իրավունքը դադարում է օրենքով նախատեսված կարգով նրան պատկանող գույքի օտարման հիմքերով:
      Քաղաքացիական օրենսգրքի 1184 հոդվածը վերնագրված է «ժառանգության հասկացությունը» և որպես այդպիսին սահմանում է. «Ժառանգության դեպքում մահացածի գույքը /ժառանգությունը/ անփոփոխ վիճակում, որպես միասնական ամբողջություն, անցնում է այլ անձանց, եթե այլ բան նախատեսված չէ սույն օրենսգրքի կանոններով»:
  
        Որքանով է հաջողված ժառանգության հասկացության այսպիսի սահմանումը, այլ հարց է, կարևորվում է այն, որ հոդվածից հասկանալի է դառնում, որ ժառանգությունը կապվում է անձի մահվան հետ, որ դա մահացածի գույքի ամբողջությունն է, որի ժառանգման իրավունքը/ որպես սեփականություն ստանալու իրավունքը/, ինչպես կտեսնենք օրենսգրքի հաջորդ նորմերը քննարկելիս, պատկանում է նրա ժառանգներին կամ կտակով մատնանշված անձանց:
        Ժառանգության հետ կապված հարաբերություններում օգտագործվող հիմնական հասկացություններն են` «ժառանգատու», «ժառանգ», «ժառանգության գույք կամ ժառանգության զանգված», «կտակ», «կտակարար», «ժառանգության բացում», «ժառանգության ընդունում», «նոտար», որոնցից յուրաքանչյուրի մասին կխոսվի առանձին:
    

    Հարց 2. Ո՞Վ  է ժառանգատուն:
    Ժառանգատուն այն մահացած կամ դատարանի վճռով մահացած ճանաչված քաղաքացին է, որին պատկանող սեփականության նկատմամբ բացվել է ժառանգություն: 
          
       Օրենքի իմաստով, ժառանգատու կարող է լինել միայն ֆիզիկական անձը: Իրավաբանական անձի լուծարման, վերակազմակերպման, միացման և այլ դեպքերում նրան պատկանող գույքի ճակատագիրը որոշվում է իրավաբանական անձանց գործունեությունը կարգավորող իրավական նորմերով:
    Ժառանգատու կարող է լինել յուրաքանչյուր ֆիզիկական անձ` անկախ տարիքից, գործունակ կամ անգործունակ լինելուց, քաղաքացիությունից, սեռից, ռասայից, սոցիալական ծագումից: Օրինակ, նորածինը կարող է հանդիսանալ ժառանգատու, եթե նա մահացել է և նրա անվամբ գույք կա որպես սեփականություն:

    Հարց 3. Ո՞վ է ժառանգը:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը սահմանում է երկու կարգի ժառանգներ` ժառանգներ ըստ օրենքի և ժառանգներ ըստ կտակի: 
    Նման բաժանման իմաստն այն է, որ եթե ժառանգատուն կենդանության օրոք կտակ չի կազմել այն մասին, թե ինչպիսի կարգադրություն է անում իրեն պատկանող սեփականությունը իր մահից հետո տնօրինելու վերաբերյալ, ապա նրա սեփականության տնօրինման հարցը լուծվում է օրենքով` որպես սեփականություն հանձնվում է այն անձանց, որոնց օրենքը ճանաչում է որպես ժառանգներ: Այս կատեգորիայի ժառանգներ օրենքը ճանաչում է մահացածի /ժառանգատուի/ հետ ազգակցական կապեր ունեցող անձանց:
    ՀՀ Սահմանադրության 31 հոդվածը, սահմանելով սեփականատիրոջ կողմից իր սեփականությունը հանդիսացող գույքն իր հայեցողությամբ տիրապետելու, օգտագործելու և տնօրինելու իրավունքը, ավելացրել է նաև այդ սեփականությունը կտակելու իրավունքը, թեկուզ և կտակելը սեփականության տնօրինման եղանակներից մեկն է: 
    Իր գույքը ցանկացած անձի կտակելը սեփականատիրոջ  սահմանադրական իրավունքն է, որից հետևում է, որ ըստ կտակի ժառանգ կարող են լինել նաև կտակարարի հետ հարազատական որևէ կապ չունեցող անձինք: Օրենսգրքի  1190 հոդվածով հատուկ ամրագրված է, որ ըստ կտակի ժառանգներ կարող են լինել նաև ժառանգության բացման օրը գոյություն ունեցող իրավաբանական անձինք, Հայաստանի Հանրապետությունը և համայնքները, ինչպես նաև  օտարերկրյա պետություններն ու միջազգային կազմակերպությունները:
    Ասվածի հիման վրա կարելի է սահմանել, որ ժառանգն այն անձն է, որն ըստ օրենքի կամ ըստ կտակի իրավունք ունի բաժին ստանալու ժառանգության զանգվածի մեջ մտնող գույքից:

    Հարց 4. Ովքե՞ր են հանդիսանում ըստ օրենքի ժառանգները: 
    Համաձայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1190 հոդվածի՝ ըստ օրենքի և ըստ կտակի ժառանգներ կարող են լինել ժառանգության բացման օրը կենդանի, ինչպես նաև ժառանգատուի կենդանության օրոք սաղմնավորված և ժառանգությունը բացվելուց հետո կենդանի ծնված քաղաքացիները:
    Ըստ կտակի ժառանգն այն անձն է, որին կտակով պետք է հանձնվի ժառանգության ամբողջ զանգվածը կամ կտակով նշված մասը: Այս առումով ըստ կտակի ժառանգի սահմանման հետ կապված խնդիր չի առաջանում:
    Ժառանգատուի կտակի բացակայության դեպքում հանդես են գալիս Ըստ օրենքի ժառանգները, որոնց մասին և խոսվում է ստորև:

    ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգիրքը ըստ օրենքի ժառանգներին բաժանել է չորս խմբի ` ըստ նրանց ժառանգման հրավիրելու հեթի և հիմք ընդունելով ժառանգատուի հետ նրանց ունեցած ազգակցական կապը:
    Օրենքով սահմանված չորս հերթի ժառանգների խմբերից յուրաքանչյուր խումբ ժառանգության հրավիրվում է միայն իրեն նախորդող հերթում նշված ժառանգների բացակայության դեպքում:

    Համաձայն ՀՀ քաղ. օր.-ի 1216 հոդվածի՝ առաջին հերթի ժառանգներ են ժառանգատուի երեխաները, ամուսինը և ծնողները: ժառանգատուի թոռները ժառանգում են ներկայացման իրավունքով: 
    Այն դեպքում, երբ առաջին հերթի ժառանգներից և ոչ մեկը կենդանի չէ, կամ այն դեպքում, երբ այդպիսիք կան, սակայն ժառանգատուն իր կտակով զրկել է այս կամ այն ժառանգին, կամ եթե ժառանգներն իրենք են հրաժարվել գույքը ժառանգելուց, կամ եթե այդպիսիք ճանաչված են անարժան ժառանգ, ապա ժառանգության են հրավիրվում երկրորդ հերթի ժառանգները:
    Երկրորդ հերթի ժառանգներ են` ժառանգատուի հարազատ քույրերն ու եղբայրները (Քաղ. օր. 1217 հոդվ.): 
    Երկրորդ հերթի ժառանգների հարցում ուշադրության է արժանի այն, որ օրենքը նկատի ունի միայն ժառանգատուի հարազատ քույրերին և եղբայրներին: 
    Հարազատ են համարվում այն քույրերն ու եղբայրները, որոնք սերված են նույն հորից և նույն մորից:  Համահայր (նույն հորից, սական տարբեր մայրերից սերված) և համամայր (նույն մորից, բայց տարբեր հայրերից սերված) քույրերն ու եղբայրները օրենքի իմաստով, երկրորդ հերթի ժառանգներ չեն համարվում եթե խորթ հոր կամ խորթ մոր կողմից չեն որդեգրվել:  Համաձայն ՀՀ քաղ. օր. 1223 հոդվածի` ըստ օրենքի ժառանգության դեպքում որդեգրվածն ու նրա երեխաները մի կողմից, և որդեգրողն ու նրա ազգականները մյուս կողմից հավասարեցվում են ըստ ծագման ազգականներին / արյունակից ազգականներ/:
    Համաձայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1218 հոդվածի` երրորդ հերթի ժառանգներ են հանդիսանում ժառանգատուի ինչպես հայրական, այնպես էլ մայրական կողմի տատը և պապը: Ընդ որում նշանակություն չունի նշված անձանց աշխատունակության աստիճանը, նյութական վիճակը, ժառանգատուի հետ համատեղ ապրելու հանգամանքը և այլն: 
    Համաձայն ՀՀ քաղ. օր. 1219 հոդվածի` չորրորդ հերթի ժառանգներ են համարվում ժառանգատուի ծնողների եղբայրները և քույրերը (հորեղբայրներ, հորաքույրներ, մորեղբայրներ, մորաքույրներ): Մինչև ժառանգության բացումն այս ժառանգների մահացած լինելու դեպքում նրանց երեխաները ժառանգում են ներկայացման իրավունքով: 
    Ինչպես տեսնում ենք, ըստ օրենքի ժառանգների շրջանակը սահմանելիս ժառանգների չորս հերթում էլ օրենսդիրն ընդգրկել է միայն ժառանգատուի ազգականներին: 
 Այդ սկզբունքից որպես բացառություն, ՀՀ Քաղ. օր. 1220 հոդվածով ըստ օրենքի ժառանգների թվին են դասված նաև այն անաշխատունակ անձինք, ովքեր մինչև ժառանգատուի մահն առնվազն մեկ տարի գտնվել են նրա խնամքի ներքո: Ըստ օրենքի այլ ժառանգների առկայության դեպքում` նրանք ժառանգում են այն հերթի ժառանգների հետ միասին, որոնք ժառանգության են հրավիրվում:
      
           Թվարկված չորս հերթից յուրաքանչյուրում ներառված ժառանգները ժառանգման հրավիրվելու իրենց հերթում օգտվում են ժառանգության իրենց բաժինն ստանալու իրավունքից, եթե որպես անարժան ժառանգ չեն մեկուսացվել ժառանգությունից:

    Հարց 5. Ովքե՞ր են անարժան ժառանգները:
Անձին ժռանգությունից մեկուսացնելու, այսինքն՝ ժառանգման իրավունքից ժառանգին զրկելու հիմքերն ու պայմանները սահմանված են ՀՀ Քաղ. օր-ի 1191 հոդվածով, համաձայն որի..
    «1. Ըստ օրենքի և ըստ կտակի ժառանգությունից մեկուսացվում այն անձինք, ովքեր
•    դիտավորյալ խոչընդոտել են ժառանգատուի վերջին կամքի իրականացմանը,
•    դիտավորյալ կյանքից զրկել են ժառանգատուին կամ հնարավոր ժառանգներից որևէ մեկին,
•    մահափորձ են կատարել ժառանգատուի կամ հնարավոր ժառանգներից որևէ մեկի նկատմամբ:
  Բացառություն են կազմում այն անձինք, որոնց նկատմամբ ժառանգատուն կտակը կազմել է մահափորձ կատարելուց հետո:
    2. Ըստ օրենքի ժառանգման դեպքում, ժառանգությունից մեկուսացվում են ծնողական իրավունքներից զրկված ծնողները, որոնց ծնողական իրավունքները չեն վերականգնվել ժառանգությունը բացվելու ժամանակ»:
    Ժառանգությունից մեկուսացնելու սույն կանոնները տարածվում են նաև ժառանգության նկատմամբ պարտադիր բաժնի իրավունք ունեցող ժառանգների նկատմամբ:
Անարժան ժառանգներին ժառանգությունից մեկուսացնել հնարավոր է միայն, եթե այդ կապակցությամբ առկա է դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած դատավճիռը և (կամ) վճիռը: Այս կամ այն անձին դատական կարգով անարժան ժառանգ ճանաչելու և ժառանգությունից մեկուսացնելու համար դատարան դիմելու իրավունք ունեն այն անձինք, որոնց համար նման մեկուսացումն առաջացնում է ժառանգության հետ կապված գույքային հետևանքներ (օրինակ՝ ժառանգներից մեկը կամ բոլորը միասին):
    Ընդ որում, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ գույքի սեփականատեր համարվող ժառանգատուն իրավունք ունի ազատ և անարգել տնօրինելու իրեն պատկանող գույքը և օգտվելու կտակի ազատության սկզբունքից, օրենքը սահմանել է, որ նույնիսկ եթե ժառանգ համարվող անձը ժառանգատուի կամ ժառանգների նկատմամբ իրականացրել է վերը նշված բռնությունները, նրանք չեն զրկվում գույքը ժառանգելու իրենց իրավունքից, եթե  ժառանգատուն կտակը կազմել է մահափորձ անելուց հետո: Ասվածից հետևում է, որ եթե նույնիսկ անձը կատարել է վերը շարադրված արարքներից որևէ մեկը, սակայն այնուամենայնիվ ժառանգատուն որոշել է անտեսել այդ հանգամանքը և իր գույքը կտակել տվյալ անձին, ապա տվյալ ժառանգը չի մեկուսացվի ժառանգությունից և կժառանգի ժառանգության ընդհանուր կանոններով:
 
    Հարց 6. Այժմ այն մասին, թե ինչը կարող է լինել ժառանգման առարկա: Ի՞նչ պետք է հասկանալ ժառանգության զանգված ասելով:
    Ժառանգության զանգվածն այն ամենն է, ինչը կենդանության օրոք պատկանել է մահացածին և պահպանվել նրա մահից հետո: Այն կարող է իրենից ներկայացնել շարժական կամ անշարժ գույք,  դրամ, արժեթղթեր, գույքային իրավունքներ  և պարտավորություններ, որոնք չեն դադարում նրա մահվամբ և կարող են փոխանցվել նրա ժառանգներին:  
 Ժառանգության զանգվածի մեջ չեն մտնում և ժառանգման կարգով չեն փոխանցվում ժառանգատուի հետ անխզելիորեն կապված իրավունքները և պարտականությունները, մասնավորապես՝
•    ալիմենտային պարտավորություններով իրավունքները և պարտականությունները,
•    քաղաքացու կյանքին կամ առողջությանը պատճառված վնասը հատուցելու իրավունքը,
•    անձնական ոչ գույքային իրավունքները և ոչ նյութական բարիքները,
•    այն իրավունքներն ու պարտականությունները, որոնց անցումը ժառանգությամբ չի թույլատրվում օրենքով:
    Ժառանգական զանգվածի մեջ են մտնում, հետևաբար ժառանգման առարկա են հանդիսանում և ժառանգներին են փոխանցվում ոչ միայն ժառանգատուի սեփականությունը համարվող գույքը (բնակարան, մեքենա, կենցաղային իրեր, դրամ և այլն), այլև նրա գույքային իրավունքները և պարտավորությունները: Ժառանգատուն իր կենդանության օրոք կարող է կնքած լինել մի շարք գործարքներ և այլ անձանց հետ հարաբերություններում հանդես գալ որպես պարտատեր կամ պարտապան: 
     Ժառանգատուի պարտավորություններով պահանջները ենթակա են բավարարման ժառանգության զանգվածի մեջ մտնող գույքի արժեքի սահմաններում, և դրանք բավարարելու պարտավորությունը ժառանգատուի ունեցած գույքի հետ միասին փոխանցվում է այն ժառանգներին, ովքեր ընդունել են ժառանգությունը:   Եթե ժառանգման ենթակա գույքը բաժանվել է մի քանի ժառանգների, ապա ժառանգներից յուրաքանչյուրը ժառանգատուի պարտավորությունների համար համապարտ պատասխանատվություն է կրում ժառանգության՝ իր ստացած բաժնի արժեքի սահմաններում:
    Այսպիսով, ժառանգության զանգվածն իրենից ներկայացնում է ժառանգատուի մահվան պահին գոյություն ունեցող իրավունքների և պարտականությունների ամբողջությունը, որոնք իրենց բնույթով ժառանգման կարգով կարող են փոխանցվել այլ անձանց:

    Հարց 7.   Կարևոր է իմանալ, թե ի՞նչ կարգով է հաստատվում սեփականության իրավունքով գույքի պատկանելությունը ժառանգատուին:
    Ինչպես գիտենք, անշարժ գույքի նկատմամբ ցանկացած իրավունք ենթակա է պետական գրանցման: Շարժական գույքի որոշ տեսակներ նույնպես օրենքով սահմանված կարգով գրանցվում և հաշվառվում են սեփականատիրոջ անվամբ (օրինակ` ավտոտրանսպորտային միջոցները, արվեստի մեծարժեք գործերը և այլն): Ֆինանսական միջոցների վերաբերյալ կարող է լինել խնայդրամարկղային գրքույկ, աբոննենտային քարտ, արժեթղթերի, բաժնեմասերի համապատասխան հաշվառումներ այդպիսիք տրամադրող մարմիններում:
     Գույքի նկատմաբ իրավունքը գրանցած մարմնի տված տեղեկանքը հիմք է տվյալ գույքը ժառանգության զանգվածում ներառելու համար:
     Չգրանցված շարժական գույքը ժառանգատուին պատկանելու շուրջը վեճ ծագելու դեպքում հարցը լուծվում է դատական կարգով:
      Պրակտիկայում հաճախակի հանդիպող վեճերից են ժառանգատուի կողմից իրականացված ինքնակամ կառույցների, ինքնակամ զբաղեցված հողամասերի՝ ժառանգության զանգվածի մեջ մտցնելու պահանջով վեճերը:
     Պետք է նկատի ունենալ, որ եթե ժառանգության բացման պահին առկա է ժառանգատուի կողմից կենդանության օրոք իրականացված ինքնակամ կառույց կամ ինքնակամ զբաղեցված հողատարածք, այն չի կարող  դիտվել որպես ժառանգատուի սեփականությունը և ներառվել ժառանգության զանգվածում, քանի որ, ըստ օրենքի,  անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչվում և պաշտպանվում է միայն այդ իրավունքի պետական գրանցում ստացած լինելու դեպքում:

     Հարց 8.  Որո՞նք են ժառանգության բացման տեղը և ժամանակը:
    Ժառանգության բացում ասելով պետք է հասկանալ ժառանգության իրավահարաբերության մեկնարկը, որը վրա է հասնում որոշակի իրավաբանական փաստերի առկայության դեպքում, այն է՝ քաղաքացու մահը, կամ դատական կարգով նրան մահացած ճանաչելը: 
Ժառանգության բացման պահ է համարվում քաղաքացու մահվան օրը, իսկ այն դեպքում, երբ նա մահացած է ճանաչվել դատական կարգով, ապա դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրը, եթե այլ օր սահմանված չէ վճռում:  Այդ պահից է, որ ժառանգներն իրավունք ունեն դիմելու ժառանգության բացման վայրի նոտարին ժառանգության ընդուման կամ ժառանգական վկայագիր ստանալու համար:
Ժառանգությունը ընդունելու կամ ժառանգության վկայագիր ստանալու համար նոտարին դիմելը պետք է իրականացվի վեց ամսվա ընթացքում` հաշված Ժառանգության բացման պահից:  Այդ վեց ամիսն այն ժամկետն է, որի ընթացքում ժառանգությունն ընդունել ցանկացող ժառանգները պարտավոր են նոտարին հայտնել ժառանգությունն ընդունելու կամ ժառանգությունն ընդունելուց հրաժարվելու իրենց կամքը:
Առանց հարգելի պատճառի, վեց ամսվա ընթացքում ժառանգությունն ընդունելու կամ ժառանգական վկայագիր ստանալու համար նոտարին չդիմած ժառանգը հավասարեցվում է ժառանգությունից հրաժարված ժառանգին: 
Վեց ամիս սահմանված է նաև այն նպատակով, որպեսզի բոլոր հնարավոր ժառանգները հնարավորություն ունենան տեղեկանալու ժառանգության բացմանը: 
Համաձայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1189 հոդվածի 1-ին մասի՝ ժառանգության բացման վայրը ժառանգատուի բնակության վերջին վայրն է: Իսկ եթե ժառանգատուի բնակության վերջին վայրն արտասահմանում է կամ անհայտ է, ապա ժառանգության բացման վայր է համարվում ժառանգության զանգվածի մեջ մտնող անշարժ գույքի կամ դրա առավել արժեքավոր մասի, իսկ անշարժ գույքի բացակայության դեպքում՝ շարժական գույքի կամ դրա առավել արժեքավոր մասի գտնվելու վայրը:

    Հարց 9. Ի՞նչ ձևով է ընդունվում ժառանգությունը:
    Համաձայն ՀՀ քաղ. օր. 1226 հոդվածի՝ ժառանգությունն ընդունվում է ժառանգությունն ընդունելու կամ ժառանգության իրավունքի վկայագիր ստանալու մասին ժառանգի դիմումը ժառանգության բացման վայրի նոտարին հանձնելով: Այն դեպքում, երբ ժառանգը դիմումը նոտարին չի հանձնում անձամբ, ապա նման դիմումի տակ ժառանգի ստորագրությունը պետք է վավերացնի նոտարը կամ նոտարական գործողություններ կատարելու համար լիազորված պաշտոնատար անձը:
    Միևնույն ժամանակ օրենքը թույլ է տալիս ժառանգության ընդունումը ներկայացուցչի միջոցով, պայմանով, որ լիազորագրում հատուկ նախատեսված լինի այն ընդունելու լիազորությունը: Ժառանգությունն ընդունելու համար դիմումը ժառանգի կողմից պետք է ներկայացվի ժառանգության բացման պահից վեցամսյա ժամկետում:  Եթե վեցամսյա ժամկետում ժառանգը չի ընդունում ժառանգությունը, ապա նա կորցնում է ժառանգությունն ընդունելու իրավունքը: Սակայն, եթե ժառանգության ընդունման ժամկետը բաց է թողնվել հարգելի պատճառներով (հիվանդություն, արտասահմանում գործուղման մեջ գտնվելը), ապա ժառանգի դիմումի հիման վրա այն կարող է երկարացվել դատական կարգով: 
    Այն դեպքում, երբ ժառանգելու իրավունքն այլ անձանց համար ծագում է ժառանգի կողմից ժառանգությունից հրաժարվելու դեպքում, ապա այդ անձինք կարող են ժառանգությունն ընդունել գոյություն ունեցող վեցամսյա ժամկետի մնացած մասի ընթացքում, իսկ եթե այն երեք ամսից պակաս է, ապա երեք ամսվա ընթացքում:
    Իսկ այն անձինք, որոնց համար ժառանգելու իրավունքն առաջանում է միայն այլ ժառանգի կողմից ժառանգությունը չընդունելու դեպքում, կարող են ժառանգությունն ընդունել վեցամսյա ժամկետն ավարտվելու օրվանից հետո երեք ամսվա ընթացքում (Քաղ. օր. 1227 հոդվ. 2 և 3 մասեր): Սակայն, ինչպես արդեն ասվեց, նշված անձանց կողմից ժամկետը հարգելի պատճառներով բաց թողնելու դեպքում, այն դատական կարգով կարող է երկարացվել:

       Համաձայն քաղ. օր 1226 հոդվածի, ժառանգությունը ժառանգի կողմից ընդունված է համարվում նաև այն դեպքոմ, երբ ժառանգը, առանց նոտարին դիմելու կամ մինչև նոտարին դիմելը, սկսում է փաստացի տիրապետել կամ կառավարել ժառանգված գույքը` ներառյալ, երբ ժառանգը ա/ միջոցներ է ձեռնարկել գույքը պահպանելու համար, բ/ իր հաշվին կատարել է գույքը պահպանելու ծախսեր, գ/ իր հաշվից վճարել է ժառանգատուի պարտքերը կամ երրորդ անձանցից ստացել է ժառանգատուին հասանելիք գումարները:
    Պրակտիկայում առկա են բազմաթիվ դեպքեր, երբ որպես բնակարանի սեփականատեր հանդիսացող ընտանիքի անդամի մահից հետո, մահացածի ժառանգ կամ ժառանգներ հանդիսացող ընտանիքի անդամները չեն դիմել նոտարին և չեն ստացել ժառանգության վկայագիր, բնակարանը շարունակում է հաշվառված մնալ որպես ժառանգատուի սեփականությունն այն դեպքում, երբ նշված հոդվածի իմաստով, ժառանգությունն արդեն իսկ ընդունված է ժառանգների կողմից: Այդ ժառանգները բնակարանը որպես իրենց սեփականություն կադաստրի մարմնում գրանցել տալու համար, անկախ ժառանգության բացման ժամկետից, կարող են դիմել նոտարին և ստանալ ժառանգության վկայագիր, որը հիմք կհանդիսանա կադաստրի մամիններում բնակարանի սեփականատիրոջ անվանափոխություն կատարելու համար:
    Նոտարին դիմելու վեցամսյա ժամկետը բաց թողնված լինելու դեպքում, նոտարները հաճախ հրաժարվում են ժառանգության իրավունքի վկայագիր տրամադրելը ժառանգությունը փաստացի ընդունած ժառանգին: Նման դեպքերում ժառանգը կարող է դատարան դիմել և դատարանով ճանաչվել ժառանգությունը ընդունած ժառանգ:
    

    Հարց 10. Ու՞մ վրա է դրված ժառանգության բացման մասին ժառանգներին տեղյակ պահելու պարտականությունը: 
    Ելնելով այն իրողությունից, որ Ժառանգության բացման հանգամանքը պայմանավորվում է ժառանգատուի մահով, և նրա մահվան մասին առաջին հերթին տեղեկանում են նրա հարազատները և մերձավոր ազգականները, որոնք նաև այնուհետև հանդես են գալիս որպես ժառանգներ, օրենսդիրը ժառանգության բացման մասին ժառանգներին փնտրելու և տեղեկացնելու պարտավորություն նոտարի համար չի նախատեսել: Օրենքի իմաստով, ժառանգատուի մահվան մասին նոտարը տեղեկանում է ըստ օրենքի կամ ըստ կտակի ժառանգի դիմումի հիման վրա միայն, քաղաքացու մահը գրանցող մարմնից նոտարը նախնական տեղեկություն չի ստանում:
     «Նոտարիատի մասին» ՀՀ օրենքի  63 հոդվածի համաձայն, մինչև ըստ կտակի ժառանգության իրավունքի վկայագիր տալը, նոտարը պարզում է նաև ժառանգությունում պարտադիր բաժնի իրավունք ունեցող անձանց շրջանակը` նախազգուշացնելով ըստ կտակի ժառանգներին օրինական ժառանգների գոյությունը թաքցնելու պատասխանատվության մասին:
       Փաստորեն, հոդվածի իմաստից հետևում է, որ միայն ըստ կտակի ժառանգն է պարտավոր հայտնել օրինական ժառանգների մասին, ինչը կարող է վերաբերել միայն ժառանգության պարտադիր բաժին ունեցող ժառանգների մասին տեղեկությանը:
          Նոտարի համար Քաղ. օր. 1239 հոդվածով նախատեսված է մեկ ուրիշ պարտավորություն` ժառանգատուի պարտատերերին տեղեկացնելու նպատակով ժառանգության բացման մասին և հաղորդագրության հրապարակումից հետո վեց ամսվա ընթացքում ժառանգատուի նկատմամբ իրենց պահանջները նոտարին ներկայացնելու անհրաժեշտության մասին մամուլում հաղորդում տալու պարտականություն: 
    Նոտարի կողմից մամուլում այսպիսի հաղորդում տալը կարող է դիտվել նաև որպես տեղեկացում բացակա ժառանգներին:
       Բացակայող ժառանգներին ժառանգության բացման մասին տեղեկացնելու առումով կարևոր էր «Պետական նոտարիատի մասին» 1974թ ՀԽՍՀ օրենքի 43 հոդվածը, որով  մի շարք պետական և ոչ պետական մարմինների (պետական հիմնարկները, ձեռնարկությունները և կազմակերպությունները, ուսումնական հաստատությունները, որտեղ աշխատել կամ սովորել են մահացածները, ինչպես նաև տնային կառավարիչները, բնակարանային-շահագործման գրասենյակները և այլն) պարտավորեցրել է պետական նոտարական գրասենյակներին կամ կառավարման մարմիններին հաղորդել ոչ միայն այն մահացածներից հետո մնացած գույքի առկայության մասին, որոնց ժառանգները բացակայում են, այլև հաղորդել ենթադրյալ ժառանգների բնակության կամ աշխատանքի վայրի մասին իրենց հայտնի տվյալները:
    Բացի դա, «Պետական նոտարիատի մասին» ՀՀ օրենքը պետական նոտարին պարտավորեցնում էր բացված ժառանգության վերաբերյալ հաղորդում ստանալով, այդ մասին տեղյակ պահել այն ժառանգներին, որոնց բնակության կամ աշխատանքի վայրը հայտնի է իրեն:
    Գործող օրենսդության կապակցությամբ արձանագրում ենք այն փաստը, որ ժառանգության բացման մասին բացակայող ժառանգներին փնտերելու և տեղեկացնելու կարգ չի սահմանված:
    
    Հարց 11. Ինչպե՞ս է կատարվում ժառանգատուին չվճարված աշխատավարձի, թոշակների, նպաստների և վնասի հատուցման վճարների ժառանգումը:
    Քաղաքացու կենդանության օրոք որևէ պատճառով նրան չվճարված աշխատավարձի, թոշակի, նպաստի կամ վնասի հատուցման վճարների չմուծված գումարների ժառանգության հարցը կարգավորվում է ՀՀ Քաղ. օր. 1249 հոդվածի կանոններով: Համաձայն այդ հոդվածի՝ նշված գումարները ստանալու իրավունքը պատկանում է մահացածի ընտանիքի անդամներին, ինչպես նաև նրա խնամքի ներքո գտնվող անաշխատունակ անձանց: 
    Նշված գումարները վճարելու վերաբերյալ պահանջները պետք է ներկայացվեն ժառանգության բացման օրվանից վեց ամսվա ընթացքում:  Մահացածին չվճարված գումարները ստանալու իրավունք ունեցող նշված անձանց բացակայության կամ վեցամսյա ժամկետում նման պահանջ նրանց կողմից չներկայացնելու դեպքում համապատասխան գումարները ներառվում են ժառանգության զանգվածի մեջ և ժառանգվում են ընդհանուր հիմունքներով:
    Ասվածից հետևում է, որ եթե առկա է ժառանգատուի կողմից կազմված կտակ, ապա կտակում նշված անձը վերոհիշյալ գումարները ժառանգելու իրավունք է ձեռք բերում միայն ժառանգությունը բացվելուց վեցամսյա ժամկետը լրանալուց հետո, պայմանով, որ նշված ժամկետում ժառանգատուի ընտանիքի անդամները կամ նրա խնամքի ներքո գտնվող անաշխատունակ անձինք դրանք ստանալու պահանջ ներկայացրած չլինեն:

    Հարց 12. Ինչպե՞ս է կատարվում տնտեսական ընկերակցության կամ ընկերության և կոոպերատիվի կանոնադրական (բաժնեհավաք) կապիտալի բաժնեմասի (փայի) արժեքի նկատմամբ իրավունքի ժառանգումը:
     ՀՀ Քաղ. օր. 1248 հոդվածը սահմանում է, որ տնտեսական ընկերակցության կամ ընկերության մահացած մասնակցի ժառանգության զանգվածի մեջ մտնում է ընկերակցության բաժնեհավաք կամ ընկերության կանոնադրային կապիտալում այդ մասնակցի բաժնեմասի արժեքի նկատմամբ իրավունքը, եթե այլ բան նախատեսված չէ ընկերակցության կամ ընկերության կանոնադրությամբ:
    Ինչ վերաբերում է կոոպերատիվի մահացած մասնակցի՝ կոոպերատիվում ունեցած նրա փայի արժեքի նկատմամբ իրավունքի ժառանգմանը, ապա եթե այլ բան նախատեսված չէ կոոպերատիվի կանոնադրությամբ՝  նրա ունեցած փայը ևս մտնում է կոոպերատիվի մահացած մասնակցի ժառանգական զանգվածի մեջ:    
    Այն հարցի լուծումը, թե ժառանգներից ո՞վ կարող է ընդունվել տնտեսական ընկերակցության կամ ընկերության կամ կոոպերատիվի մեջ այն դեպքում, երբ համապատասխան իրավաբանական անձի նկատմամբ ժառանգատուի իրավունքներն անցել են մի քանի ժառանգների, ինչպես նաև համապատասխան իրավաբանական անձանց մասնակիցներ չդարձած ժառանգներին հասանելիք գումարներ վճարելու կարգը, եղանակները և ժամկետները որոշվում են ՀՀ Քաղ. օրեսգրքով, տնտեսական ընկերությունների, կոոպերատիվների հետ կապված հարաբերությունները կարգավորող  օրենքներով,  ինչպես նաև համապատասխան իրավաբանական անձի կանոնադրությամբ:                                                                                                                                                                                                                                      

    Հարց 13. Ինչպե՞ս է կատարվում ընդհանուր համատեղ սեփականության ներքո գտնվող գույքի ժառանգությունը: 
    Գույքը սեփականության իրավունքով որպես կանոն պատկանում է միայն մեկ սուբյեկտի, ով էլ սեփական հայեցողությամբ իրականացնում է գույքի տնօրինումը: Սակայն հնարավոր են դեպքեր, երբ որպես գույքի սեփականատեր հանդես գան մեկից ավելի անձինք: Անձինք, որոնց սեփակնության իրավունքով պատկանում է միևնույն գույքը, կոչվում են համասեփականատերեր: Գույքը մեկից ավելի անձանց կարող է պատկանել կաԲմ ընդհանուր բաժնային սեփականության, կաԲմ ընդհանուր համատեղ սեփականության իրավունքով: Ընդհանուր բաժնային սեփականության դեպքում համասեփականատերերի բաժինները տվյալ գույքի նկատմամբ արդեն իսկ որոշված են:  Գույքը համարվում է համատեղ սեփականություն, երբ  դրա նկատմամբ բաժինները համասեփականատերերի միջև դեռևս որոշված չեն: Գույքը համատեղ սեփականությամբ երկու և ավելի անձանց կարող է պատկանել տարբեր հիմքերով՝ (օրինակ, այն ձեռք է բերվում երկու կամ ավելի անձանց կողմից, գույքը նվիրատվում է երկու կամ ավելի անձանց, գույքը ձեռք է բերվում ամուսինների կողմից համատեղ կյանքի ընթացքում և այլն): 
    Իսկ ինչպե՞ս է տնօրինվում համատեղ սեփականություն համարվող գույքը, երբ մահանում է դրա սեփականատերերից մեկը: 
    Ընդհանուր սեփականության մասնակցի մահվան դեպքում ժառանգական զանգվածի մեջ է մտնում միայն գույքի՝ նրան պատկանող բաժինը: Համաձայն ՀՀ քաղ. օր. 1247 հոդվածի՝ ընդհանուր համատեղ սեփականության մասնակցի մահը հիմք է ընդհանուր գույքի նկատմամբ իրավունքում նրա բաժինը որոշելու և ՀՀ քաղ. օր. 199 հոդվածով սահմանված կարգով ընդհանուր գույքը բաժանելու կամ մահացած մասնակցի բաժինը դրանից առանձնացնելու համար: Այդ դեպքում ժառանգությունը բացվում է մահացած մասնակցի բաժնին հասանելիք ընդհանուր գույքի, իսկ գույքի բնեղենով բաժանելու անհնարինության դեպքում՝ նման բաժնի արժեքի նկատմամբ:
    Ընդհանուր համատեղ սեփականության մասնակիցներից մեկի մահվան դեպքում նրանց ընդհանուր գույքից հասանելիք բաժնի նկատմամբ ժառանգության բացման վայրի նոտարական գրասենյակը սեփականության իրավունքի վկայագիր է տալիս ողջ մնացած մասնակցին կամ մասնակիցներին նրանց բոլորի գրավոր դիմումի հիման վրա՝ այդ մասին իրազեկ դարձնելով ժառանգությունն ընդունած ժառանգներին: Ծանուցագրի մեջ նշվում է ընդհանուր գույքի կազմը, որի բաժնի նկատմամբ ողջ մնացած մասնակիցը խնդրում է տալ սեփականության իրավունքի վկայագիր, ինչպես նաև պարզաբանվում են ողջ մնացած մասնակիցների (մասնակցի) գույքային պահանջները՝ ժառանգի կողմից վիճարկելու դեպքում դատարան դիմելու իրավունքը («Նոտարիատի մասին» ՀՀ օրենք, 64 հոդվ, մաս 4):

    Հարց 14. Պետական պարգևները և շքանշանները ժառանգության զանգվածի մեջ մտնու՞մ են:
    Պետական պարգևները և շքանշանները, որոնք ժառանգատուն ժառանգել է իր կենդանության օրոք, չեն մտնում ժառանգության զանգվածի մեջ (ՀՀ քաղ. օր., հոդվ. 1251): Նախկինում պետական պարգևներով պարգևատրված քաղաքացիների մահից հետ, նրանց ստացած պետական պարգևներն ու շքանշանները պետք է տնօրինվեն  «Հայաստանի Հանրապետության պետական պարգևների մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված կարգով: Համաձայն այդ օրենքի 17-րդ հոդվածի՝ պարգևատրված անձի մահվան դեպքում պետական պարգևներն ու դրանց վկայականները կարող են որպես հիշատակ պահվել նրա ժառանգների մոտ կամ վերջիններիս համաձայնությամբ՝ հանձնվել թանգարաններին: Պատական պարգևները թանգարաններին են հանձնվում Հայաստանի Հանրապետության նախագահի աշխատակազմի գիտությամբ: Եթե պարգևատրված անձը չունի ժառանգներ, նրա մահվանից հետո պետական պարգևները և դրանց վկայականները վերադարձվում են Հայաստանի Հանրապետության նախագահի աշխատակազմ:

    Հարց 15. Արդյո՞ք ժառանգատուին պատկանող զենքը կարող է ժառանգության կարգով փոխանցվել այլ անձի:
    Զենքը, թեև գտնվում է քաղաքացիական շրջանառության մեջ, այնուամենայնիվ, այն տիրապետողը պարտադիր պետք է ունենա այն կրելու համար հատուկ թույլատվություն: Քանի որ զենքը հանված չէ քաղաքացիական շրջանառությունից, այն կարող է մտնել ժառանգական զանգվածի մեջ և ժառանգվել ընդհանուր կանոններով: Խնդիրն այն ազատ տիրապետելու մեջ է, ինչը սահմանափակված է օրենքով: Ժառանգման կարգով նման գույք ընդունած անձը պարտավոր է ժառանգությունն ընդունելուց հետո մեկ ամսվա ընթացքում դիմել լիազորված պետական մարմնին՝ տվյալ գույքն ունենալու հատուկ թույլտվություն ստանալու համար: Համաձայն «Զենքի մասին» ՀՀ օրենքի 13-րդ հոդվածի, քաղաքացիական զենք ձեռք բերելու իրավունք ունեն ՀՀ տասնութ տարին լրացած քաղաքացիները՝ նման թույլտվություն տալու լիազորությամբ օժտված ներքին գործերի համապատասխան մարմնից զենքի որոշակի տեսակ ձեռք բերելու թույլտվություն ստանալուց հետո:
    Միևնույն ժամանակ, օրենքը հստակ սահմանում է, թե ո՞ր տեսակի զենքերը կարող են ձեռք բերվել քաղաքացիների կողմից, հետևաբար և այն ունենալու թույլտվություն ստանալ: 
    Այն դեպքում, երբ մերժվում է նման թույլտվություն ստանալու պահանջը, այդ գույքի նկատմամբ ժառանգ հանդիսացող անձի սեփականության իրավունքը դադարում է Քաղ. օր.-ի 282 հոդվածի ուժով: Այդ հոդվածի համաձայն, եթե օրենքով թույլատրվող հիմունքներով քաղաքացու մոտ հայտնվել է այնպիսի գույք, որը ձեռք բերելու համար անհրաժեշտ է հատուկ թույլտվություն և որն ստանալու համար այդ քաղաքացու իրավունքը մերժվել է, սեփականատերն այդ գույքը պետք է օտարի դրա նկատմամբ սեփականության իրավունքի ծագման պահից մեկ տարվա ընթացքում, եթե այլ ժամկետ նախատեսված չէ օրենքով: Ընդ որում, պետք է նկատի ունենալ այն հանգամանքը, որ քաղաքացիական զենքի սեփականատիրոջ մահվան դեպքում, մինչև գույքի ժառանգման հարցը լուծելը և ժառանգությամբ այն ստացած անձի կողմից քաղաքացիական զենք ձեռք բերելու թույլտվություն ստանալը, զենքը պահելու պատասխանատվությունը կրում է այն գրանցած մարմինը: 
    Այսինքն, ժառանգատուի կենդանության օրոք այն գրանցող մարմինն է (ոստիկանության  համապատասխան մարմինը)« կրում այն պահելու պարտականությունը, քանի դեռ գույքը ժառանգած անձը չի գրանցել այն ունենալու իր իրավունքը:

    Հարցերին պատասխանեց՝ փաստաբան Հ.Օհանիկյան

Գնել անշարժ գույք

Վաճառել անշարժ գույք